مهندس مهدی بازرگان در سال ١٢٨٦ هجری شمسی مقارن با انقلاب مشروطیت ایرا ن به دنیا آمد . پدرش از تجار دیندار، میهن دوست، روشنفکر و سرشناس و مادرش زنی مهربان و سلیم النفس بود . پس از تحصیلات ابتدایی ، دوره متوسطه را در
دارالمعلمین مرکزی که از اولین مدارس به سبک جدید بود طی کرد و به زودی به همراه اولین گروه از محصلین اعزامی دولت برای تحصیلات دانشگاهی رهسپار فرانسه شد.
سوغات بازرگان از فرانسه چمدانی انباشته از تکنیک، دانش فنی و عملی و آموزه های بسیار از رمز و راز پیش رفت اروپائیان بود، دانشی که برخلاف تصور رایج ، دین او را نیز استوارتر و پذیرفتنی تر ساخته بود.
بازرگان در طول حیات خود مسوولیت های خطیری چون ریاست دانشکده فنی دانشگا ه تهران، عضویت در هیات منتخب اعزامی برای خلع ید از شرکت نفت انگلستان، مدیریت عامل شرکت ملی نفت، سرپرستی سازمان آب تهران و مدیریت چندین شرکت صنعتی و مهندسی، نخست وزیری دولت موقت انقلاب و سپس نمایندگی اولین دوره مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت. وی همچنین به تاسیس جمعیت ها و سازمان های گوناگون نظیر نهضت مقاومت ملی، نهضت آزادی ایران، انجمن اسلامی مهندسین، معلمین، پزشکان، کمیته ایرانی دفاع از حقوق بشر و زندانیان سیاسی، جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران همت گماشت. در طول این دوران به دلیل گرایش ها و مبارزات دینی و میهنی بارها به زندان و تبعید محکوم شده و گاه آماج طعن و دشمنام مخالفان فکری خود قرار گرفت. مهندس بازرگان پس از انقلاب ایران در سال ١٣٥٧ به مدت ٩ ماه به عنوان اولین نخست وزیر انقلاب سکان کشتی طوفان زده کشور را به دست گرفت، اما مساعی او و یارانش در سامان بخشیدن به روند سازندگی و جلوگیری از انحراف انقلاب از ارزش های نخستین با وجود تلاش های معاندین چندان کارگر نیفتاد و با استعفای دولت موقت وی اینبار در چهره روشنفکری دلسوز به نقد انقلاب و حاکمیت جدید پرداخته، نسبت به استبداد دینی و انحصارگری هشدارهای مکرر نگاشت . وی در سخت ترین دوران زندگی خود تا انتهای عمر همچون پدری دلسوز فرزندان کشورش را به اعتدال، حراست از آزادی، مدارا و ارزش های اخلاقی توصیه کرد و عاقبت در دی ماه سال ١٣٧٣ وقتی ایران را به قصد معالجه ترک می گفت در نیمه های راه چشم از جهان فروبست . در حالی که میراثی عظیم با بیش از ٣٥٠ کتاب، سخنرانی، مقاله، شاگردان و شیفتگان بسیار از خو د بر جای گذاشت. پیام آزادی خواهانه بازرگان به رغم تعصب های تنگ نظرانه وتحجرهای خوگرفته به استبداد از پس سال ها همچنان زنده و پرفروغ است.
گزیده ای از آثار و اندیشه های مهندس مهدی بازرگان
اگر برای وطن عزیز خود دنبال چاره می گردیم و راه اصلاح می جوئیم
به هیچ وجه نباید نظر به یک نقطه و به یک مرکز … بیفکنیم و به دنبال
راه حل های فو ری گشته از یک فرد … انتظار اصلاح داشته باشیم بلکه
نظر باید در کلیه شئون کشور و به تمام افراد ملت و در هر فردی به
جزء جزء اعمال دوران عمر او … هیچ فردی، ولو در پست ترین درجات
اجتماع باشد کو چ ک نیست و هیچ عملی که از او سر بزند ولو جزئی و
گذران، بی اثر نیست و بنابراین خالی از اهمیت نمی تواند باشد.
مجموعه آثار / بینهایت کوچک ها صفحه ١٤٢
خطای ما ناشی از کم حوصلگی و تنبلی خودمان می باشد، ما حق نداریم
برخلاف رویه عمومی طبیعت عمل بینهایت ک وچک ها (فردفرد افراد و
جزءجزء اعمال آن ها ) را کوچک بشماریم … بیگانگان اگر با کشتن یک
وزیر خادم و خاموش کردن یک وکیل خوب بتوانند اوضاع مملکت را
دگرگون کنند، در مقابل افراد پراکنده گمنام کثیر که در خلوت و آشکار
اعمال کوچک، بی سرو صدا انجام می دهند مسلما ناتوان می باشند.
مجموعه آثار / بینهایت کوچک ها صفحه ١٥٠
با کمال تاسف و شهامت باید اذعان کرد که در تمام ادوار از جمیع جهات
و در جمیع شئون، ما ایرانی ها از کار فراری بوده و هستیم. همیشه به
جای عمل به حرف و تشریفات و حداکثر به بحث و نظر می پردازیم.
مجموعه آثار / کار در اسلام صفحه ٩٢
تنها به خود نیندیشیم و نخواهیم گلیم خویش را از آب درآوریم بلکه
سرمایه ها، علاقه ها و فعالیت های خود را اجتماعی نموده در هر حوزه
و صنفی که هستیم انجمن ها، اتحادیه ها، شرکت ها و جمعیت ها (تشکیل دهیم)
مجموعه آثار / کار در اسلام صفحه ١٠٢
کشوری که افراد آن اهل ابتکار و ابداع باشند حتما ن قش دارند و آن کشور مستقل
بوده قدرت تامین وسایل حفظ استقلال را دارا می باشد.
مجموعه آثار / سرچشمه استقلال صفحه ١٢١
حتما که دست خدا، دست نیرومند خدا، دستیار جماعات است، جماعاتی
که هماهنگ، همراه و همکار باشند.
مجموعه آثار / احتیاج روز صفحه ٢
فقه و فقاهت وقتی یگانه هدف عالی امت و رهبران قوم گردد، به جای
توجه به عمق و معنی و مقصد تعلیمات دینی، به مظاهر خارجی و حرکات
و شکل ها پرداخته شود، عشق و عقیده و معرفت وفهم و تربیت و اخلاق
و خدمت و فعالیت و جهاد که قسمت اعظم آیات قرآن را تشکیل می دهد
در بوته اجمال می افتد و در عوض روی تعداد بسیار معدود آیات که راجع به
احکام فقهی است همه مدارس و مکاتب و منابر به پا می شود و بحث ها و
کتاب های تمام نشدنی راه می افتد و بالاخره شخصیت افراد و اراده اجتماع
حت الشعاع قرار می گیرد. چنین سرطانی کار را به هلاکت می کشاند.
مجموعه آثار / سر عقب افتادگی ملل مسلمان
در قرآن و تعلیمات پیامبر و امامان عنایت خاص به تفاهم و سازش بین ملیت های
مختلف مسلمان از یک طرف و احتراز از تعصب یا دعوت به تسامح و تساهل نسبت
به اهل کتاب و غیر اهل ک تاب وجود دارد. اما اختلاف (اختلاف در استنتاج ها و در
اتخاذ رویه ومنهاجها) در بسیاری موارد غیرقابل احتراز است. واقعیتی است طبیعی
و انسانی، اصلا بعثت پیغمبر ما و ظهور دین اسلام مگر خود یک آهنگ تازه در این کنسرت
ادیان و افکار نبود؟ … هر قدر یک دین عالیتر و د قیقتر و بر پایه عقل و استدلال باشد
اشکال و اختلاف در درک و اجرای آن بیشتر می شود.
مجموعه آثار / خانه مردم
علی … به زور بیعت نگرفت، به مخالفین سختگیری نکرد و آن ها را از مقرری
محروم نساخت . بلکه حق صحبت و تبلیغ و کلام و ابراز مخالفت به آن ها داد.
فقط آن جا جلوی آن ها می ایستاد که می خواستند دست به ناموس و جان مسلمان ها
دراز کنند . در آن جا هم اول اتمام حجت و حرف و برهان و نصحیت بود بعد شمشیر
آن هم در مقام دفاع و جواب . پس از پیروزی نیز مدارا می کرد و انتقام در کار نبود.
مجموعه آثار / علی و اسلام صفحه ٢٣٧
… اتفاقا دشمنان سرسخت و کارشکن انبیا از میان کاهن ها و روحانیون ظاهرالصلاح
مثال یهود و کشیش ها برای جلب منافع و حفظ مقام خود در « یشترون بعهدا …
و ایمانهم ثمنا قلیلا » برمی خواسته اند، از میان کسانی که به مصداق کرسی تولیت
معابد و عقاید مردم، سد راه حق و حقیقت می شدند.
مجموعه آثار / درس دینداری صفحه ٣٠٥
ما همین که وارد مبارزه شدیم یا قصد آن را کرده حرفش را زدیم و از خدا خواستیم،
توقع داریم نصف شب فرشته پیروزی در خانه ما را بکوبد، غافل از آن که در دنیا
تا مقدمات چیزی فراهم نشود و مثل میوه نرسد، آن منظور و محصو ل یا مصنوع
تحقق نخواهد یافت … برای زایمان مولود جدید باید طبقات اجتماع، بار حمل و
درد وضع آن را چشیده و بی خوابی و صدمات تر و خشک کردنش را دیده و قدرش
را دانسته باشند تا عزیزش بدارند و حفظش کنند.
مجموعه آثار / دعا صفحه ٣٥٧